زمان تقریبی مطالعه: 9 دقیقه
 

حکم احسان (قرآن)





احکام احسان که در آیات قرآن بیان شده‌اند عبارتند از:


۱ - حکم احسان در برابر احسان



لزوم احسان، در برابر احسان:
«هَلْ جَزاءُ الْإِحْسانِ إِلَّا الْإِحْسانُ؛ آیا جزای نیکی جز نیکی است؟!»

۲ - حکم احسان به دیگران



استحباب احسان و نیکی به ديگران:
۱. «... وَ سَنَزِيدُ الْمُحْسِنِينَ؛ ... و به نیکوکاران پاداش بیشتری خواهیم داد.»
۲. «... وَ أَحْسِنُوا إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ؛ ... و نیکی کنید! که خداوند، نیکوکاران را دوست می‌دارد.»
نیز:

۳ - حکم احسان به دوست



لزوم احسان به دوست و همنشين:
«... وَ بِالْوالِدَيْنِ إِحْساناً ... وَ الصَّاحِبِ بِالْجَنْبِ‌ ...؛ "و به پدر و مادر، نیکی کنید... همچنین به دوست و همنشین....»

۴ - حکم احسان به زندانی



احسان به زندانی، امرى پسنديده:
وَ دَخَلَ مَعَهُ السِّجْنَ فَتَيانِ قالَ أَحَدُهُما إِنِّي أَرانِي أَعْصِرُ خَمْراً وَ قالَ الْآخَرُ إِنِّي أَرانِي أَحْمِلُ فَوْقَ رَأْسِي خُبْزاً تَأْكُلُ الطَّيْرُ مِنْهُ نَبِّئْنا بِتَأْوِيلِهِ إِنَّا نَراكَ مِنَ الْمُحْسِنِينَ‌ قالَ لا يَأْتِيكُما طَعامٌ تُرْزَقانِهِ إِلَّا نَبَّأْتُكُما بِتَأْوِيلِهِ قَبْلَ أَنْ يَأْتِيَكُما ...؛
و دو جوان، همراه او وارد زندان شدند یکی از آن دو گفت: من در خواب دیدم که (انگور برای) شراب می‌فشارم! و دیگری گفت: من در خواب دیدم که نان بر سرم حمل می‌کنم و پرندگان از آن می‌خورند ما را از تعبیر این خواب آگاه کن که تو را از نیکوکاران می‌بینیم. (یوسف) گفت: پیش از آنکه جیره غذایی شما فرا رسد، شما را از تعبیر خوابتان آگاه خواهم ساخت....»

۵ - حکم احسان به مطلقه



لزوم احسان به همسر مطلقه:
«الطَّلاقُ مَرَّتانِ فَإِمْساكٌ بِمَعْرُوفٍ أَوْ تَسْرِيحٌ بِإِحْسانٍ‌ ...؛طلاق، (طلاقی که رجوع و بازگشت دارد،) دو مرتبه است (و در هر مرتبه،) باید به طور شایسته همسر خود را نگاهداری کند (و آشتی نماید)، یا با نیکی او را رها سازد (و از او جدا شود)....»

۶ - حکم احسان به نیازمندان



لزوم احسان و نيكى به نیازمندان
[۵۶] برای توضیح بیشتر به حکم انفاق (قرآن) رجوع کنید.
:
۱. «وَ إِذْ أَخَذْنا مِيثاقَ بَنِي إِسْرائِيلَ‌ ... وَ بِالْوالِدَيْنِ إِحْساناً ... وَ الْمَساكِينِ‌ ...؛و (به یاد آورید) زمانی را که از بنی اسرائیل پیمان گرفتیم که... به پدر و مادر و نزدیکان و یتیمان و بینوایان نیکی کنید....»
۲. «وَ اعْبُدُوا اللَّهَ وَ لا تُشْرِكُوا بِهِ شَيْئاً وَ بِالْوالِدَيْنِ إِحْساناً وَ بِذِي الْقُرْبى‌ وَ الْيَتامى‌ وَ الْمَساكِينِ‌ ...؛و خدا را بپرستید! و هیچ چیز را همتای او قرار ندهید! و به پدر و مادر، نیکی کنید همچنین به خویشاوندان و یتیمان و مسکینان ....»

۷ - حکم احسان به والدین



وجوب احسان و رعايت ادب و ملاطفت با پدر و مادر :
۱. «وَ إِذْ أَخَذْنا مِيثاقَ بَنِي إِسْرائِيلَ لا تَعْبُدُونَ إِلَّا اللَّهَ وَ بِالْوالِدَيْنِ إِحْساناً ...؛و (به یاد آورید) زمانی را که از بنی اسرائیل پیمان گرفتیم که جز خداوند یگانه را پرستش نکنید و به پدر و مادر نیکی کنید....»
۲. «وَ اعْبُدُوا اللَّهَ وَ لا تُشْرِكُوا بِهِ شَيْئاً وَ بِالْوالِدَيْنِ إِحْساناً ... إِنَّ اللَّهَ لا يُحِبُّ مَنْ كانَ مُخْتالًا فَخُوراً؛و خدا را بپرستید! و هیچ چیز را همتای او قرار ندهید! و به پدر و مادر، نیکی کنید... زیرا خداوند، کسی را که متکبر و فخر فروش است، (و از ادای حقوق دیگران سرباز می‌زند،) دوست نمی‌دارد.»
۳. «وَ قَضى‌ رَبُّكَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِيَّاهُ وَ بِالْوالِدَيْنِ إِحْساناً إِمَّا يَبْلُغَنَّ عِنْدَكَ الْكِبَرَ أَحَدُهُما أَوْ كِلاهُما فَلا تَقُلْ لَهُما أُفٍّ وَ لا تَنْهَرْهُما وَ قُلْ لَهُما قَوْلًا كَرِيماً؛ و پروردگارت فرمان داده: جز او را نپرستید! و به پدر و مادر نیکی کنید! هر گاه یکی از آن دو، یا هر دوی آنها، نزد تو به سن پیری رسند، کمترین اهانتی به آنها روا مدار! و بر آنها فریاد مزن! و گفتار لطیف و سنجیده و بزرگوارانه به آنها بگو!»
۴. «وَ وَصَّيْنَا الْإِنْسانَ بِوالِدَيْهِ حُسْناً ...؛ما به انسان توصیه کردیم که به پدر و مادرش نیکی کند....»
۵. «وَ وَصَّيْنَا الْإِنْسانَ بِوالِدَيْهِ‌ ... وَ صاحِبْهُما فِي الدُّنْيا مَعْرُوفاً ...؛"و ما به انسان درباره پدر و مادرش سفارش کردیم... با آن دو، در دنیا به طرز شایسته‌ای رفتار کن....»

۷.۱ - حکم احسان به والدین مشرک


وجوب احسان و رعايت ادب و ملاطفت با پدر و مادر، حتّى در صورت مشرک بودن آنان:
«وَ وَصَّيْنَا الْإِنْسانَ بِوالِدَيْهِ‌ ... وَ إِنْ جاهَداكَ عَلى‌ أَنْ تُشْرِكَ بِي ما لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ فَلا تُطِعْهُما وَ صاحِبْهُما فِي الدُّنْيا مَعْرُوفاً ...؛ و ما به انسان درباره پدر و مادرش سفارش کردیم... و هر گاه آن دو، تلاش کنند که تو چیزی را همتای من قرار دهی، که از آن آگاهی نداری (بلکه می‌دانی باطل است)، از ایشان اطاعت مکن، ولی با آن دو، در دنیا به طرز شایسته‌ای رفتار کن....»

۷.۲ - حکم احسان به والدین سالخورده


وجوب احسان و خوش‌رفتارى با پدر و مادر، هنگام پیری آنان:
«وَ قَضى‌ رَبُّكَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِيَّاهُ وَ بِالْوالِدَيْنِ إِحْساناً إِمَّا يَبْلُغَنَّ عِنْدَكَ الْكِبَرَ أَحَدُهُما أَوْ كِلاهُما فَلا تَقُلْ لَهُما أُفٍّ وَ لا تَنْهَرْهُما وَ قُلْ لَهُما قَوْلًا كَرِيماً وَ اخْفِضْ لَهُما جَناحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَةِ ...؛و پروردگارت فرمان داده: جز او را نپرستید! و به پدر و مادر نیکی کنید! هر گاه یکی از آن دو، یا هر دوی آنها، نزد تو به سن پیری رسند، کمترین اهانتی به آنها روا مدار! و بر آنها فریاد مزن! و گفتار لطیف و سنجیده و بزرگوارانه به آنها بگو! و بالهای تواضع خویش را از محبت و لطف، در برابر آنان فرود آر!....»

۸ - حکم احسان به همسایه



لزوم احسان به همسايه‌هاى دور و نزدیک:
«... وَ بِالْوالِدَيْنِ إِحْساناً ... وَ الْجارِ ذِي الْقُرْبى‌ وَ الْجارِ الْجُنُبِ‌ ...؛ و به پدر و مادر، نیکی کنید ... همچنین به همسایه نزدیک، و همسایه دور....»

۹ - پانویس


 
۱. رحمن/سوره۵۵، آیه۶۰.    
۲. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، ص۱۱۹.    
۳. طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه موسوی همدانی، ج۴، ص۲۹.    
۴. طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه موسوی همدانی، ج۲، ص۹۳.    
۵. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج۹، ص۳۴۸.    
۶. عروسی حویزی، عبدعلی بن جمعه، تفسیر نورالثقلین، ج۵، ص۱۹۹.    
۷. بقره/سوره۲، آیه۵۸.    
۸. بقره/سوره۲، آیه۱۹۵.    
۹. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج۲، ص۳۹۲.    
۱۰. آل عمران/سوره۳، آیه۱۳۴.    
۱۱. آل عمران/سوره۳، آیه۱۴۸.    
۱۲. آل عمران/سوره۳، آیه۱۷۲.    
۱۳. مائده/سوره۵، آیه۱۳.    
۱۴. مائده/سوره۵، آیه۸۵.    
۱۵. مائده/سوره۵، آیه۹۳.    
۱۶. انعام/سوره۶، آیه۸۴.    
۱۷. اعراف/سوره۷، آیه۵۶.    
۱۸. اعراف/سوره۷، آیه۱۶۱.    
۱۹. توبه/سوره۹، آیه۹۱.    
۲۰. توبه/سوره۹، آیه۱۲۰.    
۲۱. یونس/سوره۱۰، آیه۲۶.    
۲۲. هود/سوره۱۱، آیه۱۱۵.    
۲۳. یوسف/سوره۱۲، آیه۲۲.    
۲۴. یوسف/سوره۱۲، آیه۵۶.    
۲۵. یوسف/سوره۱۲، آیه۹۰.    
۲۶. نحل/سوره۱۶، آیه۳۰.    
۲۷. نحل/سوره۱۶، آیه۹۰.    
۲۸. نحل/سوره۱۶، آیه۱۲۸.    
۲۹. اسراء/سوره۱۷، آیه۷.    
۳۰. کهف/سوره۱۸، آیه۳۰.    
۳۱. حج/سوره۲۲، آیه۳۷.    
۳۲. قصص/سوره۲۸، آیه۱۴.    
۳۳. قصص/سوره۲۸، آیه۷۷.    
۳۴. عنکبوت/سوره۲۹، آیه۶۹.    
۳۵. لقمان/سوره۳۱، آیه۳.    
۳۶. احزاب/سوره۳۳، آیه۲۹.    
۳۷. صافات/سوره۳۷، آیه۸۰.    
۳۸. صافات/سوره۳۷، آیه۱۰۵.    
۳۹. صافات/سوره۳۷، آیه۱۱۰.    
۴۰. صافات/سوره۳۷، آیه۱۲۱.    
۴۱. صافات/سوره۳۷، آیه۱۳۱.    
۴۲. زمر/سوره۳۹، آیه۱۰.    
۴۳. زمر/سوره۳۹، آیه۳۴.    
۴۴. زمر/سوره۳۹، آیه۵۸.    
۴۵. احقاف/سوره۴۶، آیه۱۲.    
۴۶. ذاریات/سوره۵۱، آیه۱۶.    
۴۷. نجم/سوره۵۳، آیه۳۱.    
۴۸. مرسلات/سوره۷۷، آیه۴۴.    
۴۹. نساء/سوره۴، آیه۳۶.    
۵۰. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۳، ص۴۲۴.    
۵۱. یوسف/سوره۱۲، آیه۳۶.    
۵۲. یوسف/سوره۱۲، آیه۳۷.    
۵۳. علامه طباطبائی، سید محمد حسین، ترجمه تفسیر المیزان، ج۱۱، ص۲۳۳.    
۵۴. بقره/سوره۲، آیه۲۲۹.    
۵۵. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۲، ص۱۶۷.    
۵۶. برای توضیح بیشتر به حکم انفاق (قرآن) رجوع کنید.
۵۷. بقره/سوره۲، آیه۸۳.    
۵۸. نساء/سوره۴، آیه۳۶.    
۵۹. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۳، ص۴۲۲.    
۶۰. برای توضیح بیشتر به مقالات حکم احترام (قرآن)، حکم احترام والدین و حکم اذیّت (قرآن)، حکم اذیّت والدین و حکم اطاعت (قرآن)، حکم اطاعت از پدر رجوع شود.
۶۱. بقره/سوره۲، آیه۸۳.    
۶۲. نساء/سوره۴، آیه۳۶.    
۶۳. اسراء/سوره۱۷، آیه۲۳.    
۶۴. طباطبائی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه موسوی همدانی، ج۱۳، ص۱۰۹.    
۶۵. عنکبوت/سوره۲۹، آیه۸.    
۶۶. احقاف/سوره۴۶، آیه۱۵.    
۶۷. لقمان/سوره۳۱، آیه۱۴.    
۶۸. لقمان/سوره۳۱، آیه۱۵.    
۶۹. لقمان/سوره۳۱، آیه۱۴.    
۷۰. لقمان/سوره۳۱، آیه۱۵.    
۷۱. طباطبایی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه موسوی همدانی، ج۱۶، ص۳۲۳.    
۷۲. اسراء/سوره۱۷، آیه۲۳.    
۷۳. اسراء/سوره۱۷، آیه۲۴.    
۷۴. طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه موسوی همدانی، ج۱۳، ص۱۰۹.    
۷۵. نساء/سوره۴، آیه۳۶.    
۷۶. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ۳، ص ۴۲۲.    


۱۰ - منبع


مرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۱۱، ص۹۲، برگرفته از مقاله «حکم احسان».    


رده‌های این صفحه : آیات الاحکام | احسان | موضوعات قرآنی




آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.